Diergaarde Blijdorp opende al in 1855 zijn deuren en is een van de oudste dierentuinen van Nederland. Dat juist deze historische plek in Rotterdam sinds 2014 een ‘proeftuin’ voor de nieuwste technologische innovaties is, klinkt daarom opmerkelijk. De dierentuin is echter uniek, want het terrein van 28 hectare heeft het formaat van een kleine wijk. Vooral het watersysteem maakt Diergaarde Blijdorp voor VPdelta, het Valorisatieprogramma Deltatechnologie & Water van de TU Delft, razend interessant. Er kan hier gecontroleerd getest worden met veelbelovende innovaties. Het doel: steden die in de toekomst leefbaar blijven.

“Dit is voor veel startups de ultieme plek om te testen,” roept Lindsey Schwidder enthousiast. Ze is actief als Project Manager Water Innovaties bij VPdelta en is sinds 3,5 jaar de aanjager van de samenwerking tussen VPdelta en Diergaarde Blijdorp. De startups in hun portfolio staan te trappelen om in de dierentuin innovaties te testen of zijn zelfs al begonnen, daarom bruist het er van de vernieuwende ideeën.

“Proeftuinen, ook wel fieldlabs genoemd, zijn openbare proeflocaties waar startups en andere innovatieve bedrijven prototypes en producten kunnen testen om ze klaar te stomen voor de markt”, vertelt Lindsey. VPdelta is de spil in de samenwerking tussen onderzoek (de publieke kant) en commercie (de private kant). Zij streven om het vinden van innovatieve oplossingen voor watervraagstukken te versnellen.

“Wij noemen Diergaarde Blijdorp een ‘Urban Delta’, omdat het centraal gelegen is in Rotterdam. Het waterbeheer van de dierentuin is van invloed op de rest van de stad.”

Ultieme plek om te testen

Door de coronamaatregelen heeft de dierentuin zijn deuren tijdelijk moeten sluiten, maar het testen gaat volop door. De komende periode staan een aantal startups in de startblokken om hun technologieën van de tekentafel te verplaatsen naar de echte wereld.

Zo gaat Reefy in het Oceanium blokken plaatsen om de aangroei van koraal te monitoren. Zij zagen een wereldwijde afname van koraalriffen en ontwikkelden daarom een systeem dat met natuurlijke materialen zoals zand of modder ‘legoblokken’ maakt. De stapelbare blokken zijn niet alleen leefruimtes voor zeedieren en –vegetatie maar zijn ook golfbrekers die havens en kustgebieden beschermen.

Met een groen gevelsysteem zal Muuras testen hoe in een gesloten watercyclus afvalwater gezuiverd kan worden door de inzet van planten. Door lichtgewicht filters aan de gevels van gebouwen te bevestigen, creëren zij een verticaal moeras (ook ‘wetland’ genoemd). Zo wordt water decentraal gezuiverd en geleverd, in plaats van centrale zuivering en levering die Nederlandse waterbedrijven nu nog doen. Muuras wil met hun groene muur ook het verdwijnen van natuur in de stad tackelen, die door verstedelijking onder druk staat.

POND wil in de vijvers van Diergaarde Blijdorp energie uit vervuild water gaan winnen. Bij de biologische afbreuk van moleculen vangen zij de vrijgekomen elektronen (elektrisch geladen deeltjes) met sensoren op en zetten ze om in elektriciteit. ‘Hoe viezer, hoe beter’ gaat hier bij uitstek op want vies water heeft meer moleculen, en dus meer elektronen. Het verschil in energie van de grote vijver (relatief schoon water) en de vijver in het pelikanenverblijf (relatief minder schoon water) meten, helpt bij de doorontwikkeling van POND’s technologie.

POND gaat testen in het pelikanenverblijf

Blijdorp als etalage voor innovatie

Lindsey werkt nauw samen met René Reusen, Project Manager bij de dierentuin en afgestudeerd civiel ingenieur van de TU Delft. Duurzaamheid heeft de dierentuin hoog in het vaandel staan. ‘Diergaarde Blijdorp inspireert mensen samen te werken om de aarde, die we delen, te beschermen’ staat op hun website. Speerpunt is educatie, want met jaarlijks 1,5 miljoen bezoekers uit alle lagen van de bevolking is de dierentuin de drukstbezochte proeftuin van Nederland.

“Lindsey is mijn filter”, grapt René, “want als zij aanklopt met een nieuw concept weet ik dat het de moeite waard is. Op die expertise kan ik blind varen.” De handelingssnelheid is bijzonder want intern zijn de lijntjes kort, waardoor snel duidelijk is of er getest mag worden. Bovendien heeft de dierentuin binnen het park enkel zijn eigen regels om na te leven.

Herkenbare bordjes maken duidelijk dat er wordt getest, want de bedoeling is dat gasten tijdens hun bezoek met de innovaties in aanraking komen. “Wat doet de Diergaarde? Maar ook wat kun jij zelf doen? Dat is de boodschap die we mee willen geven”, zegt René.

Klimaatadaptief voorplein

Dit voorjaar wordt een grootschalig project van twee VPdelta-startups Field Factors en Bufferblock afgerond: de aanleg van een klimaatadaptief voorplein (bij de oude ingang). Eerst zou het plein alleen opgehoogd worden, nu wordt ook regenwater opgeslagen en hergebruikt. De capaciteit van deze buffer is voldoende om het hele oude gedeelte van de dierentuin van schoon regenwater te voorzien in plaats van kostbaar drinkwater.

VPdelta adviseerde dat alleen ophoging van het voorplein een gemiste kans zou zijn. Een innovatievere aanpak door ook regenwater af te vangen en te hergebruiken zou niet alleen kosten besparen maar zou ook de dierentuinbezoekers inspireren tot bewuster watergebruik.

Lindsey’s verbindende rol was cruciaal voor de uitvoering van het project, omdat de aanleg van een klimaatadaptief voorplein duurder is dan de aanleg van een ‘normaal’ plein. Door een financiële bijdrage van het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard en de gemeente Rotterdam is dit gelukt.

Impressie van het klimaatadaptieve voorplein

Waterbewustzijn stimuleren

De samenwerking tussen VPdelta en Diergaarde Blijdorp begon in 2014. In aanloop naar de waterschapsverkiezingen zagen het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard en de Gemeente Rotterdam dat de dierentuin een belangrijkere rol zou kunnen spelen in het stimuleren van waterbewustzijn. Onder andere door het uitvoeren van projecten om bezoekers in aanraking te laten komen met getroffen maatregelen.

Zo was de waterkwaliteit ondermaats en er werd geklaagd over overlast, vooral in droge zomers als de uitwerpselen van de dieren in het water sterk gingen ruiken. De TU Delft en de Hogeschool Rotterdam werden gevraagd een onderzoek te doen naar het watersysteem, dat nu jaarlijks herhaald wordt om het water van goede kwaliteit te houden. De waterhuishouding verbeterde en zo ontstond de vruchtbare relatie.

Open houding

“Wij testen niet alleen met innovaties op het gebied van water, maar kijken ook naar het opwekken van zonne-energie, het installeren van LED-verlichting, verduurzaming van isolatiemateriaal en het scheiden van afvalstromen. Maar schoon water is voor ons wel essentieel omdat het terugkomt in alle delen van de dierentuin”, benadrukt René.

De samenwerking met Diergaarde Blijdorp is inspirerend zegt Lindsey: “Samenwerken kan eigenlijk heel eenvoudig zijn. Iets proberen? Laten we het doen!”. Ze wijst er op dat de open houding van de ruim 150 jaar oude dierentuin verfrissend en vernieuwend is. Het hebben en onderhouden van het juiste contact maakt daarbij alle verschil. “René en ik zijn complementair aan elkaar, dat werkt.”